१. तूलिकाभि: 'लिहाफ, सौड़, गद्दा’ प्रभृतिभिर्निवीता आच्छन्ना:। २. शिशिरर्तौ शीतले पवने प्रवाति प्रवहति सति वह्नितापा रोचन्ते इत्यर्थ:। ३. गिरिभि: स्थेयसी सुस्थिरा पर्वतबहुलेत्यर्थ:।

४. फुल्लन्तो बकुला: ''मौलिसिरीति ख्याता वृक्षा यस्याम्, आम्र-बकुलादि वृक्षा अस्यामेव रोहन्ते इत्याशय:। ५. वञ्जुलानामशोकानाम् अवनी भूमि:। ६. परिणद्धा विशालीभूता: ( सर्वत: प्रसृता इत्याशय:) पूग (सुपारी) , पाटला ('पाटलि, अमोद्या’ इत्यादि पर्यायो वृक्षविशेष:) प्रभृतयो यस्यां सा ( तस्यां दक्षिणायां दिशि)। ७. समुद्रो मेखलास्थानीय: पर्यन्तभागो यस्या:। ८. केशरभूमि:, केशरा: काश्मीरे एव भवन्तीति साभिमानमाह विह्लण:- 'सहोदरा: कुङ्कुमकेसराणां भवन्ति नूनं कविताविलासा:’ इत्यादि। ९. चम्पकादीनाम् उद्भेद: विकासो यस्याम्। कमल-केतकादीनामनन्तकुसुमानामामोदं सौरभं वहन्ती भारतमेदिनी।

१०. सर्वत: पूर्वं विकासं सभ्यताम्। ११. ज्ञानबीजम् उवाप उप्तवती। १२. जातिदेशनिर्विशेषं सकललोकानां कल्याणं भावयन्त्या भारतधराया एव सत्या विश्वमैत्रीत्यर्थ:। १३. जगति एकमात्रा धैर्यवती। १४. अस्या एव सकाशादार्या विनिर्गम्य यूरोपादिदेशेषु जग्मुरिति आर्याणामादिदेशत्वादार्यभूरियम्।

अचिन्त्यशक्तौ अपरिसीमायाम् अध्यात्मशक्तौ। विरुद्धयुद्धे. दूरादागतानां दस्यूनां मांसवसाभिव्र्याप्ते संग्रामे। मह्यताम्. मम उत्तमसाहित्यसंबन्धि यश: अवश्यं मह्यतां प्रशस्यताम् यत: नवरसमयी इयं भारतमही यम् (अर्थात् माम्) पाति। अन्यदेशवासिकवीनामपेक्षया साहित्य-विषये ममैव यश: प्रशंसनीयं यस्य मे रक्षिका भारतभू: अपि नवरसमयी। नवरसभावुकस्य कवेर्यदि रक्षकोपि नवरसप्रचुर: स्यात्तदा कथं नास्य भागधेयं श्लाघ्य-मित्याशय:।।९।।

आर्याणां वैजयन्ती राजपताका जगतां मस्तके प्रवातु प्रस्फुरतु। दत्त: सभ्यताया उपदेशो येनेदृश:। संपृणातु लोकान् प्रीणयतु 'पृ पालनपूरणयो:’ (भारत विभा)। पूर्वां परतन्त्रताम् अपास्य दूरीकृत्य। अमोघ: (अनिष्फल:) मन्त्र: मन्त्रणा यस्य सोऽमोघमन्त्र: तत्तया राष्ट्रशासने मन्त्रणायास्तत्साफल्यस्य च सुभृशमपेक्षेति सूचितम्।१२

यं (भूसन्निवेशम्) इन्द्रोऽपि ध्यायेत्स भूमे: सन्निवेश: अयमस्ति।।१।। जगतां जीवनौषधाय जाता जाह्नवी यस्मिन्देशेऽनुयाता, अत एव प्रसर्पत: पुण्यरूपपीयूषस्य प्रवेशो यस्मिन्नीदृशोऽयं भूप्रदेश:।।२।। उरीचक्रे स्वीचकार। महिम्ना स्वर्गलोकस्यापि अपदेश:। विलीन: अलीकस्य मिथ्यापराधादेर्लेश: यस्मिन्।।५।। निधिप्रख्या: निधिसदृशा:। येषाम् (वेदानाम् अवदात: पवित्रो निदेश: (आज्ञा) सर्वत्र ख्यात:।।६।। श्मश्रुकेश: (कीर्तिरक्षणे श्मश्रुसदृश: 'मूछों के बाल’)’।।७।। हिमालय: अस्य मस्तके चकासत् देदीप्यमानं चामरं धारयति। उदन्वता (समुद्रेषु) धौतं पादाग्रं यस्य समुद्रपर्यन्तं विस्तृत इत्यर्थ:। अत एव चामरादिभिश्चिह्नैरयं राज्ञामपि राजा।।८।। विराजन्ति कुङ्कुमस्य (केशरस्य) क्षेत्राणि यस्मिन्। स्वर्गशेष: ( स्वर्गसदृश:) काश्मीरदेश: अस्मिन् (भारते) समिन्धे प्रकाशते।।९।। कलानां विद्यानां च गृहं जयाद्यं पुरं जयपुरम्। अम्बरेश: आम्बेरराज्याधीश्वर:।।१०।। रसालाऽक्षोटेत्यादि समाहारद्वन्द्व:। अक्षोट 'अखरोट’। भूविशेष: विशिष्टा भू:।।१२।। यानि धान्यानि अन्यदेशीयैर्बहिर्नीयन्ते। अत एव सर्वैरनुजीव्यानाम् अनन्तानां सम्पदां सम्प्रवेशो यस्मिन्नीदृशोऽयम्।।१३।। प्रभूतेला. प्रभूता या इला (पृथ्वी) तया सनाथ: विस्तृत इत्यर्थ:। नाना आकराणां (स्वर्ण-हीरकादिखनीनाम्) ईश: स्वामी।।१४।। हृदा हृदयेन ध्येयम् अङ्गसंस्थानम् (अवयवसन्निवेश:) यस्य ईदृश: अस्माकं परमेश्वर:। उपास्यबुद्धया हृदये ध्येय इत्यर्थ:।।१५।। अयं भारतदेशो व्योमकेश: (शिव:) अस्ति, तदेवाऽऽह-हिमाद्रिरुपे मस्तके गङ्गा, भुजङ्गा: (मर्मदंशका: बहिर्देशेभ्य आगता:) भूरि भासन्ते प्रकाशन्ते। अयं धर्मेण मुक्त:, अङ्गे पवित्रोऽस्तीति शिवरूपकम्। शिवपक्षे तु- धर्मेण वृषेण अनुयात:, अङ्गे अवदात: श्वेत: अन्यत् स्पष्टम्।।१६।। स्वदेशोऽपि स्वहस्तेन विदेश: आपाद्यत अक्रियत। वयं तथा विशृङ्खला यथा स्वदेशोऽपि विदेशवत् पारतन्त्र्य-दु:खानुभावको जात इत्याशय:।।१७।। संस्कृतभाषानिर्मित: उपदेश: न रोचेत।।१८।।

'एतद्देशप्रसूतस्य सकाशादग्रजन्मन:। स्वं स्वं चरित्रं शिक्षेरन् पृथिव्यां सर्वमानवा:।।’ इति चिरात्प्रथितम्। दैशिकी भारतदेशभवा जनता।।२।। भूतदयावशात् सर्वेषाम् उदये कल्याणे हितकारिणी।।३।। उदग्रा: उन्नता: ये तमालादयो वृक्षा:, तै: भृतां पूर्णाम्। उपास्य आश्रित्य सर्वविधै: सुखै:, उत्साहेन च नवा इव बलोत्साहशालिन: वयं न अभूम? अपितु अवश्यं सुखिनो जाता:।।४।। किन्तु वैदेशिकशासनजातया नवशिक्षया आर्यसभ्यतागतं महत्त्वं विस्मरन्, नवां वैदेशिकसभ्यतां च भूषयन् अयं भवत्समाज: अपचयं क्षयं न उपागत:? पूर्वगौरवविस्मरणेन आत्मदुर्बलतया क्षयमेव प्राप्तवानित्याशय:।।५।। अस्माकं धार्मिकगौरवेण साकम् आध्यात्मिक-ज्ञानस्य गौरवमप्यतुलमासीत्। अत एव अस्मिन् आर्यदेशे चीन-तिब्बत-नेपाल प्रभृतिभ्यो विद्याध्ययनार्थं लोकसमूहम् आजुहाव आकारयामास-ह्वेन्साङ्ग प्रभृतयो यात्रिण: कष्टान्यपि सहित्वा समाजग्मु:।।६।। अत एव विद्यया सह भगवतो बुद्धस्य, अन्येषां च धार्मिकं भावं समीक्ष्य अन्येषां सर्वेषामपि तुलनायाम् आध्यात्मिकमुत्कर्षमवलोक्य सर्वेषामपि देशानां जना अत्र विनयेन समागच्छन्त: अस्माकं पूर्वजानां विजयं दिदिशु:, सभ्यदेशा अस्माकं जयघोषं चक्रिरे।।७।। अद्यापि सहयोगेन विजयं प्राप्रुयादेव।।८।। अद्य जगत: प्रवृत्ति: कीदृशीति दृश्यताम्। यदि परस्परवास्माभि: कृता स्पर्धा तर्हि तूर्णमेव प्रखरजवेन प्रलय: स्यात्।।९।। यत्किमपि स्यात् वयं तु सारस्वतप्रतिभया विद्यया च तिमिरापनयनं करिष्याम:। तेनैव सन्नीति: प्राप्स्यते।।१०।। स्पष्टमिमं दुन्दुभिध्वानं शृणुत फलं स्यादेव।।११।।

गणनीयानां (श्रेष्ठतया माननीयानां) गुणानाम् अवधि: (परकाष्ठा) सदृश! 'गणनीयं नु गणेयम्’ अमर:। उज्ज्वलायां भायाम् (कान्तौ) रते, सत्कार्य करणे न कीर्तिसम्पादके इत्याशय:। तव ( त्वदीयतया प्रख्याते) भारते कृपादृष्टि: स्थाप्यताम्।।१।। विभाति जानाति।।२।।

निदर्शयेत् निदर्शन (दृष्टान्त) विधया सूचयेत्-निगमागमै: वेदोपनिषदादिभि:।।३ ।। कुङ्कुमस्य काश्मीरजस्य केसरा: किञ्जल्का: 'गुच्छे’।।४।। असौ भारतदेश:, महनीयतां संपन्नताम्।।५।। तव एष देश: दुर्दमनीयताम् अजेयतां दधौ।।६।। पूर्वं वीरतायुगे खड्गो धृत:। सम्प्रति नम्रतायुगम्।।७।। वक्तृतां सभासु केवलं भाषणम्। कर्तृतां सर्वै: सङ्गत्य देशहिते कार्य पद्धतिं स्वीकुर्याम।।९।। विहारस्य भूमि: भारतं सम्प्रति परिहारस्य त्यागस्य भूमि: किमिति कृता? अवतीर्यतां पुनरपि।।१०।।

भारतीयानां सुमेधसां बुद्धिशालिनां देशनेतृणाम्। निदेशे शासने गच्छति चलतीति निदेशग:, 'निदेश: शासनं च स:’ इत्यमर:। सचेतसां सहृदयानाम्।।१।। स्वयमेव स्वागतम् अग्रत: विसृत्य स्वीकारं सन्दधाति कुरुते।।२।। भास्वत: किरणैरियं निशा नीता, अद्यावधि वैदेशिकशासनजा नैराश्याऽन्धकारपूर्णा रात्रिरासीत्। अद्य आर्यशासनजं सुप्रकाशमवाप्य दिशामपि अज्ञाननैराश्यरूपं तिमिरं लीयते लुप्तं भवति। 'दिशा’ मित्यनेन न केवलं भारतस्यैव, अपि तु अस्य परित: अन्यान्यदेशै: सह य: किल पारस्परिक-सम्बन्धकृत: अत्याचार: आसीत् सोऽपि स्वदेश-शासनेन निवृत्त इत्यर्थ:।।३।। आसुरं पारस्परिकहिंसादिदरूपं वैकृतं विकार:। दिवौकसां भाव: (देवभाव: प्रेम-परोपकारादि:)।।४।। नित्यं निरेनसाम् कपट-प्रतिहिंसादिपापशून्यानां कार्याणामिदं क्षेत्रं कर्तव्यस्थलम्।।५।। जातय: रूस-अमेरिका-जापान प्रभृतिदेशवास्तव्या: भारतीयेतरजातय: विज्ञानादिषु असामान्यं साहसम् आहृत्य (अवलम्ब्य), सन्नतो वेतसो वेत्रवृक्षो यस्याम् एवंविधां वृत्तिं चर्याम्, नम्रतामिति यावत्। उपेत्य कार्यक्षेत्रे अग्रत: प्रवद्र्धन्ते।।६।। त्याग-सहनशीलतादिसम्पन्नै: भवद्भि: एव उदास्यताम्? उदासीनतया ताटस्थ्यमवलम्ब्यताम्? संयतरेतसाम् ऊध्र्वरेतसां वशिनामित्यर्थ:, पदम् एव, कृतसंयमानां संयतवृत्तीनां पदं स्थानम् अधिकुरुत।।७।। कृतौ दिशं दर्शयस्व, कार्यस्य दिक् काऽस्तीति निर्दिश, सर्वेषां निवेदनं शृणु।